Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος
Από OrthodoxWiki
Λόγοι σύγκλησης της συνόδου
Η Σύνοδος
Η σύνθεση της συνόδου
Πρώτος στην Έφεσο κατέφτασε ο Νεστόριος με 16 επισκόπους και συνοδεία της Αυτοκρατορικής φρουράς, ενώ λίγο μετά και ο Κύριλλος με 50 επισκόπους από την εκκλησιαστική περιφέρεια της Αλεξάνδρειας και τη συνοδεία μοναχών, παραβολάνων και ναυτικών «για ενδεχόμενη ανάγκη δυναμικής υποστηρίξεως του κυρίου τους»[24]. Η Σύνοδος όμως παρότι είχε ορισθεί για την 7η του μήνα Ιουνίου, δεν κήρυξε έναρξη εργασιών στην προγραμματισθείσα ημερομηνία και αυτό διότι παραβρέθηκαν αρχικώς 160 επίσκοποι[25] στη σύνοδο, αφού καθυστερούσαν οι επίσκοποι από τις περιοχές των διοικήσεων της Ανατολής, του Ιλλυρικού και ης Δύσης. Έτσι ο Κύριλλος ως πρόεδρος της εκκίνησε με καθυστέρηση 16 ημερών, στις 22 Ιουνίου, τη Συνόδο, ενώ εν τω μεταξύ δεν είχαν καταφθάσει οι επίσκοποι της περιφέρειας της Αντιόχειας, της Ανατολής και της Δύσεως.
Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος ή Πρώτη Σύνοδος της Εφέσου, ονομάζεται η Eκκλησιαστική Σύνοδος η οποία διενεργήθηκε το 431 στην Έφεσο της Μικράς Ασίας και συγκλήθηκε από τον Αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β΄, μετά από προτροπή του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νεστορίου[1]. Εργασίες εκτέλεσε υπό την προεδρία του Πατριάρχη Αλεξανδρείας, Κυρίλλου και κύριος στόχος της ήταν «η καταδίκη της αιρέσεως του Νεστοριανισμού»[2] και του Πελαγιανισμού.
Μετά την καταδίκη του Αρειανισμού στη Ρωμαϊκή (Βυζαντινή) Αυτοκρατορία, νέα εστία εντάσεως στο εσωτερικό της εκκλησίας ανεδείχθη η αίρεση του Νεστοριανισμού και δευτερεύοντος του Πελαγιανισμού. Ο Νεστόριος και οι ακόλουθοί του αρνούνταν τον όρο Θεοτόκος για τη μητέρα του Ιησού Χριστού, θεωρώντας πως «υπό ανθρώπου Θεόν τεχθήναι αδύνατον»[3]. Η Σύνοδος, καταδίκασε την διδασκαλία αυτή, αναθεμάτισε τις κακοδοξίες και είχε σαν αποτέλεσμα θεολογικών συζητήσεων που διενεργήθηκαν μετά το πέρας της Συνόδου, τον «Όρο των διαλλαγών», μία σπουδαιότατη Έκθεση Πίστεως, περί της υποστάτικής φύσης του Ιησού Χριστού, αλλά και τη θέσπιση ενός σπουδαίου Κανόνα, ο οποίος απαγόρευε οποιαδήποτε προσθήκη στο Σύμβολο της Πίστης της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου[4].
Μετά το πέρας της Α΄ οικουμενικής Συνόδου και τη διακήρυξη της ομοουσιότητας του Πατρός και του Υιού, τέθηκε με ιδιαίτερη ένταση το ζήτημα της ένωσης της θείας και ανθρωπίνης φύσεως, στον ενσαρκωθέντα Λόγο. Το ζήτημα είχε ήδη τεθεί προ της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου, αφού οι Ανόμοιοι υποστήριζαν πως ο Λόγος προσέλαβε άψυχο σώμα, με αποτέλεσμα να απορρίπτουν «όχι μόνο τη φυσική θεότητα του Χριστού, αλλά και την πληρότητα της ανθρωπότητός του»[5].
Η Αντιοχειανή Θεολογική Σχολή, από την εποχή του Λουκιανού, ιδρυτή και διδασκάλου της, παρέμενε σταθερά προς ένα διαχωρισμό μεταξύ των δύο εν Χριστώ φύσεων[6]. Έτσι ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νεστόριος, προερχόμενος εξ αυτής της Θεολογικής σχολής, ήδη από το 428 και την εξ άμβωνος ομιλία περί της Χριστοτοκίας της Μητρός του Ιησού, από τον πρεσβύτερο Αναστάσιο, υποστήριζε πως «Θεοτόκον την Μαρίαν καλείτω μηδείς, Μαρία γαρ άνθρωπος ην, υπό ανθρώπου δε Θεόν τεχθήναι αδύνατον»[7]. Ο ίδιος μάλιστα ανέλαβε και τη θεολογική θεμελίωση του όρου Χριστοτόκος, υποστηρίζοντας πως η Μαρία γέννησε «ψιλόν άνθρωπον», σε μια προσπάθεια της αντικατάστασης του όρου, που ήταν ήδη καθιερωμένος στην Αίγυπτο από τον Δ΄ αιώνα[8]. Θεωρούσε δε, πως ο όρος είναι μη βιβλικός[9], ειδωλολατρικός[10] και πως δημιουργούσε «την παρθένον θεάν». Ανέφερε επίσης, πως η παρθένος γέννησε «άνθρωπον Χριστόν συμπαρελθόντως αυτώ του Λόγου», ο οποίος απλώς «διήλθε» δια της Μαρίας, αλλά δεν «εγεννήθη», με αποτέλεσμα να την καλεί είτε «Θεοφόρο», είτε «Θεοδόχο» [11]. Γι'αυτό και «απέρριπτε την αντίδοση ιδιωμάτων των δύο φύσεων ...;δεχόμενος απλή συνάφειαν»[12]. Με αυτό τον τρόπο όμως ο Νεστόριος ερχόταν σε σύγκρουση με την έτερη μεγάλη θεολογική σχολή, την Αλεξανδρινή, της οποίας προεξάρχων θεολόγος αναδείχθηκε ο Κύριλλος Αλεξανδρείας. Η Αλεξανδρινή σχολή θεολογούσε περί «υποστατικής ενώσεως» των δύο φύσεων στον Ιησού Χριστό και απέρριπτε πως η παρθένος γέννησε μόνο «ψιλόν άνθρωπον», θεολογώντας πως «σάρκα, εμψυχωμένη ψυχή λογική ενώσας ο Λόγος καθ'υπόστασιν, αφράστως τε και απερινοήτως γέγονεν άνθρωπος ...;ότι διάφορο μεν αι προς ενότητα την αληθινήν συνενεχθείσαι φύσεις ...;θεότητός τε και ανθρωπότητος δια της αφράστου και απορρήτου προς ενότητα συνδρομής»[13]. Κατά τη θεολογία της εκκλησίας, η μη αντίδοση των ιδιωμάτων, αντέκρουε τη θεολογία των πατέρων[14], διότι έτσι «μειούται η αποτελεσματικότης της απολυτρώσεως του ανθρωπίνου γένους ...;αδυνατούντος να μεταδώση τοις ανθρώποις την θείαν χάριν και δύναμιν και ζωήν»[15].
Η ανταλλαγή επιστολών μεταξύ των Πατριαρχών δε γεφύρωσε τη θεολογική διαφορά, αντ'αυτού, διεύρυνε το χάσμα, όταν ο Πατριάρχης Αντιοχείας Ιωάννης στήριξε τις απόψεις του Νεστορίου. Ο Κύριλλος από τη πλευρά του, ενημέρωσε τη Ρώμη για τη θεολογική διαφορά όταν αυτό του ζητήθηκε, με αποτέλεσμα να συγκληθεί σύνοδος από τον Πάπα Κελεστίνο το 430, η οποία κατέκρινε τις απόψεις των Νεστορίου και Ιωάννη. Η αποφάσεις αυτές κοινοποιήθηκαν[16], με το Νεστόριο να υποστηρίζει πως θα αποδεχόταν τον όρο «Θεοτόκος», αλλά περίμενε μια σαφή δογματική τοποθέτηση. Όταν αυτή επήλθε από τον Κύριλλο, αναθεματίστηκε ως Απολιναριστική και Μονοφυσιτίζουσα, αποδίδοντας όμως δοξασίες «ας ούτος δεν είχεν»[17][18]. Εξ αυτών συνάγεται πως ο όρος «Θεοτόκος» ήταν αποδεκτός για το Νεστόριο, μόνο στα πλαίσια της δικής του διδασκαλίας[19] και γι αυτό η δογματική διαφορά παρέμενε, με αποτέλεσμα την ανάγκη σύγκλησης Οικουμενικής Συνόδου, ώστε να επιλυθεί το μεγάλο αυτό δογματικό ζήτημα.
Ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος, ο οποίος είχε ενημερωθεί με επιστολή[20] για τη δογματική διαφορά, εξέδωσε διάταγμα (σάκρα) στις 19 Νοεμβρίου 430, ώστε να συνέλθει Οικουμενική Σύνοδος, για την επίλυση του ζητήματος αυτού[21]. Η Σύνοδος καθορίστηκε για την 7η του μηνός Ιουνίου, δηλαδή την εορτή της Πεντηκοστής, στην πόλη της Εφέσου. Έτσι ο τρόπος συγκροτήσεως της συνόδου καθορίστηκε από την αυτοκρατορική σάκρα, η οποία ζητούσε υποχρεωτική αντιπροσώπευση κάθε μεγάλης μητροπολιτικής περιφέρειας. Χαρακτηριστικά θα έπρεπε να ορισθούν τρείς εκπρόσωποι από κάθε επαρχία για τη σύνοδο[22], μια ενέργεια πολύ σημαντική «για τη νομιμότητα της συγκροτήσεως της συνόδου, γιατί είχε καθοριστική σημασία για την αντιπροσωπευτική ισορροπία των μελών της συνόδου»[23].
Το είδαμε εδώ
Μετά την καταδίκη του Αρειανισμού στη Ρωμαϊκή (Βυζαντινή) Αυτοκρατορία, νέα εστία εντάσεως στο εσωτερικό της εκκλησίας ανεδείχθη η αίρεση του Νεστοριανισμού και δευτερεύοντος του Πελαγιανισμού. Ο Νεστόριος και οι ακόλουθοί του αρνούνταν τον όρο Θεοτόκος για τη μητέρα του Ιησού Χριστού, θεωρώντας πως «υπό ανθρώπου Θεόν τεχθήναι αδύνατον»[3]. Η Σύνοδος, καταδίκασε την διδασκαλία αυτή, αναθεμάτισε τις κακοδοξίες και είχε σαν αποτέλεσμα θεολογικών συζητήσεων που διενεργήθηκαν μετά το πέρας της Συνόδου, τον «Όρο των διαλλαγών», μία σπουδαιότατη Έκθεση Πίστεως, περί της υποστάτικής φύσης του Ιησού Χριστού, αλλά και τη θέσπιση ενός σπουδαίου Κανόνα, ο οποίος απαγόρευε οποιαδήποτε προσθήκη στο Σύμβολο της Πίστης της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου[4].
Μετά το πέρας της Α΄ οικουμενικής Συνόδου και τη διακήρυξη της ομοουσιότητας του Πατρός και του Υιού, τέθηκε με ιδιαίτερη ένταση το ζήτημα της ένωσης της θείας και ανθρωπίνης φύσεως, στον ενσαρκωθέντα Λόγο. Το ζήτημα είχε ήδη τεθεί προ της Β΄ Οικουμενικής Συνόδου, αφού οι Ανόμοιοι υποστήριζαν πως ο Λόγος προσέλαβε άψυχο σώμα, με αποτέλεσμα να απορρίπτουν «όχι μόνο τη φυσική θεότητα του Χριστού, αλλά και την πληρότητα της ανθρωπότητός του»[5].
Η Αντιοχειανή Θεολογική Σχολή, από την εποχή του Λουκιανού, ιδρυτή και διδασκάλου της, παρέμενε σταθερά προς ένα διαχωρισμό μεταξύ των δύο εν Χριστώ φύσεων[6]. Έτσι ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Νεστόριος, προερχόμενος εξ αυτής της Θεολογικής σχολής, ήδη από το 428 και την εξ άμβωνος ομιλία περί της Χριστοτοκίας της Μητρός του Ιησού, από τον πρεσβύτερο Αναστάσιο, υποστήριζε πως «Θεοτόκον την Μαρίαν καλείτω μηδείς, Μαρία γαρ άνθρωπος ην, υπό ανθρώπου δε Θεόν τεχθήναι αδύνατον»[7]. Ο ίδιος μάλιστα ανέλαβε και τη θεολογική θεμελίωση του όρου Χριστοτόκος, υποστηρίζοντας πως η Μαρία γέννησε «ψιλόν άνθρωπον», σε μια προσπάθεια της αντικατάστασης του όρου, που ήταν ήδη καθιερωμένος στην Αίγυπτο από τον Δ΄ αιώνα[8]. Θεωρούσε δε, πως ο όρος είναι μη βιβλικός[9], ειδωλολατρικός[10] και πως δημιουργούσε «την παρθένον θεάν». Ανέφερε επίσης, πως η παρθένος γέννησε «άνθρωπον Χριστόν συμπαρελθόντως αυτώ του Λόγου», ο οποίος απλώς «διήλθε» δια της Μαρίας, αλλά δεν «εγεννήθη», με αποτέλεσμα να την καλεί είτε «Θεοφόρο», είτε «Θεοδόχο» [11]. Γι'αυτό και «απέρριπτε την αντίδοση ιδιωμάτων των δύο φύσεων ...;δεχόμενος απλή συνάφειαν»[12]. Με αυτό τον τρόπο όμως ο Νεστόριος ερχόταν σε σύγκρουση με την έτερη μεγάλη θεολογική σχολή, την Αλεξανδρινή, της οποίας προεξάρχων θεολόγος αναδείχθηκε ο Κύριλλος Αλεξανδρείας. Η Αλεξανδρινή σχολή θεολογούσε περί «υποστατικής ενώσεως» των δύο φύσεων στον Ιησού Χριστό και απέρριπτε πως η παρθένος γέννησε μόνο «ψιλόν άνθρωπον», θεολογώντας πως «σάρκα, εμψυχωμένη ψυχή λογική ενώσας ο Λόγος καθ'υπόστασιν, αφράστως τε και απερινοήτως γέγονεν άνθρωπος ...;ότι διάφορο μεν αι προς ενότητα την αληθινήν συνενεχθείσαι φύσεις ...;θεότητός τε και ανθρωπότητος δια της αφράστου και απορρήτου προς ενότητα συνδρομής»[13]. Κατά τη θεολογία της εκκλησίας, η μη αντίδοση των ιδιωμάτων, αντέκρουε τη θεολογία των πατέρων[14], διότι έτσι «μειούται η αποτελεσματικότης της απολυτρώσεως του ανθρωπίνου γένους ...;αδυνατούντος να μεταδώση τοις ανθρώποις την θείαν χάριν και δύναμιν και ζωήν»[15].
Η ανταλλαγή επιστολών μεταξύ των Πατριαρχών δε γεφύρωσε τη θεολογική διαφορά, αντ'αυτού, διεύρυνε το χάσμα, όταν ο Πατριάρχης Αντιοχείας Ιωάννης στήριξε τις απόψεις του Νεστορίου. Ο Κύριλλος από τη πλευρά του, ενημέρωσε τη Ρώμη για τη θεολογική διαφορά όταν αυτό του ζητήθηκε, με αποτέλεσμα να συγκληθεί σύνοδος από τον Πάπα Κελεστίνο το 430, η οποία κατέκρινε τις απόψεις των Νεστορίου και Ιωάννη. Η αποφάσεις αυτές κοινοποιήθηκαν[16], με το Νεστόριο να υποστηρίζει πως θα αποδεχόταν τον όρο «Θεοτόκος», αλλά περίμενε μια σαφή δογματική τοποθέτηση. Όταν αυτή επήλθε από τον Κύριλλο, αναθεματίστηκε ως Απολιναριστική και Μονοφυσιτίζουσα, αποδίδοντας όμως δοξασίες «ας ούτος δεν είχεν»[17][18]. Εξ αυτών συνάγεται πως ο όρος «Θεοτόκος» ήταν αποδεκτός για το Νεστόριο, μόνο στα πλαίσια της δικής του διδασκαλίας[19] και γι αυτό η δογματική διαφορά παρέμενε, με αποτέλεσμα την ανάγκη σύγκλησης Οικουμενικής Συνόδου, ώστε να επιλυθεί το μεγάλο αυτό δογματικό ζήτημα.
Ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος, ο οποίος είχε ενημερωθεί με επιστολή[20] για τη δογματική διαφορά, εξέδωσε διάταγμα (σάκρα) στις 19 Νοεμβρίου 430, ώστε να συνέλθει Οικουμενική Σύνοδος, για την επίλυση του ζητήματος αυτού[21]. Η Σύνοδος καθορίστηκε για την 7η του μηνός Ιουνίου, δηλαδή την εορτή της Πεντηκοστής, στην πόλη της Εφέσου. Έτσι ο τρόπος συγκροτήσεως της συνόδου καθορίστηκε από την αυτοκρατορική σάκρα, η οποία ζητούσε υποχρεωτική αντιπροσώπευση κάθε μεγάλης μητροπολιτικής περιφέρειας. Χαρακτηριστικά θα έπρεπε να ορισθούν τρείς εκπρόσωποι από κάθε επαρχία για τη σύνοδο[22], μια ενέργεια πολύ σημαντική «για τη νομιμότητα της συγκροτήσεως της συνόδου, γιατί είχε καθοριστική σημασία για την αντιπροσωπευτική ισορροπία των μελών της συνόδου»[23].
Το είδαμε εδώ