Ελαβα
από τη φίλη pergolina και δημοσιεύω ένα κείμενο περί δαίμονος και ένα
για τα γνωμικά που υπήρχαν στους Δελφούς, που θα το βρείτε ακριβώς πριν
από τούτο το ποστ. Η φίλη pergolina κατοικοεδρεύει στη Βόρεια Ελλάδα και
λατρεύει το διάβασμα αρχαίων κειμένων και μάλιστα από το πρωτότυπο.
Θαυμάζω το κουράγιο της και την επιμονή της. Στη κατηγορία δημόσια
γλώσσα έχουν δημοσιευθεί παλαιότερα άλλα δύο κείμενά της, καθώς και
σχόλια σε άλλες κατηγορίες.
Ήθος δαίμων ανθρώπω
Τι είναι δαίμων; «Ήθος δαίμων ανθρώπω» μας λέει ο Ηράκλειτος. Ο Σωκράτης μιλούσε για το «δαιμόνιό» του, που τον προέτρεπε ή τον απέτρεπε από το να κάνει κάτι. Ίσως και τα «καινά δαιμόνια» που κατηγορήθηκε πως εισήγαγε να αναφερόταν σ’ αυτό ακριβώς το «δαιμόνιο» της φύσης του ίδιου.
Τι είναι λοιπόν, δαίμων; Ας δούμε τι ΔΕΝ είναι δαίμων. Ο Πλάτων θα με βοηθήσει λιγάκι εδώ που απαντά στην Ευριπίδεια ερώτηση: «Τι είναι θεός; Τι μη θεός και τι το αναμεσό τους;» Ο δαίμων λοιπόν, λέει ο Πλάτων, δεν είναι κάτι το ανθρώπινο, κάτι που να έχει ΜΟΝΟ ανθρώπινα στοιχεία. Επίσης, δεν είναι και κάτι το απόλυτα θεϊκό, δηλαδή να έχει ΜΟΝΟ θεϊκά στοιχεία. Ο δαίμων (δια στόματος Σωκράτη στο Συμπόσιο) δεν είναι θεός ούτε μη θεός (δηλ. θνητός). Ως ένας τέτοιος «δαίμων» ορίζεται ο Ερως και είναι «ενδιάμεσος» του αθάνατου όντος (του θεού) και του θνητού όντος (του ανθρώπου) και ως τέτοιος που είναι δίνει μορφή και περιεχόμενο στη διττή φύση του έρωτα, το παιδί του Πόρου και της Πενίας, του κορεσμού και της έλλειψης (της ένδειας).
Ο Ηράκλειτος με βοηθάει κάπως διαφορετικά. Ας δούμε τι ΔΕΝ είναι δαίμων. Είπαμε πως δεν είναι θεός αλλά και δεν είναι άνθρωπος. Τι είναι όμως «θεός» για τον Ηράκλειτο; «Θεός είναι θνητός αθάνατος» μας λέει. Τι είναι «άνθρωπος» για τον Ηράκλειτο; «Ανθρωπος είναι αθάνατος θνητός» μας λέει και πάλι. Άρα ο δαίμων ΔΕΝ είναι «θνητός αθάνατος» αλλά ούτε και «αθάνατος θνητός». Είναι μήπως και εδώ κάτι το «ενδιάμεσο», ένας «θνητοαθάνατος» που περιέχει και τα δύο; Η διττή φύση του ήθους (δηλ. του εαυτού) του ανθρώπου για τον Ηράκλειτο, ως οδηγητή δαίμονά του, βρίσκεται ανάμεσα στη γνώση από τη μια και στην άγνοια αυτού ακριβώς του εαυτού από την άλλη, που ουσιαστικά αποτελούν τον «δαίμονα» για τον Ηράκλειτο, τον «θνητό αθάνατο» και τον «αθάνατο θνητό» μαζί.
Ο Ερωτας για τον Πλάτωνα είναι «δαίμονας» και το Ήθος για τον Ηράκλειτο είναι ο «δαίμονάς» μας. (σημείωση: με το «ήθος» εννοώ το διαμορφωμένο χαρακτήρα του ανθρώπου, ουσιαστικά τον ίδιο του τον εαυτό). Ο Ηράκλειτος λέει: «εδιζησάμην εαυτόν» (=αναζήτησα τον εαυτό μου) και από ό,τι αντιλαμβάνομαι το «γνώθι σαυτόν» για τον Ηράκλειτο απαιτούσε συνεχή έρευνα και αναζήτηση, που όμως (όπως λέει και πάλι ο ίδιος) «εάν δεν αναζητήσεις το ανέλπιστο δε θα το βρεις».
Έχουμε λοιπόν, δύο δαίμονες, διττοί και «ενδιάμεσοι»: τον Πλατωνικό Δαίμονα, δηλ. της στέρησης και του κορεσμού και τον Ηρακλείτειο Δαίμονα, δηλ. της άγνοιας και της γνώσης. Αυτό που μας προσφέρει ο Πλατωνικός Δαίμων είναι η ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ μέσω της αναζήτησης του Έρωτα και αυτό που μας προσφέρει ο Ηρακλείτειος Δαίμων είναι η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΥΠΑΡΞΗΣ μέσω της αναζήτησης του Εαυτού μας. Αυτό όμως το αίσθημα πληρότητας και ύπαρξης είναι που μας αποκαλύπτει τη μια και μοναδική ΤΡΑΓΙΚΟΤΗΤΑ μας.
Και έτσι οι δύο δαίμονες είναι ΕΝΑΣ ΔΑΙΜΩΝ, ο ίδιος μας ο ΕΑΥΤΟΣ! Η αποδοχή αυτής της πραγματικότητας, η συμφιλίωση με το διττό πρόσωπο του εαυτού μας, μας απαλλάσσει και από τους δαίμονές μας, που στην τελική δεν υπάρχουν, αλλά και χωρίς αυτούς δε θα βγαίναμε στο δρόμο της αναζήτησης μόνο και μόνο για να βρούμε το ανέλπιστο στον ίδιο μας τον εαυτό.
Φέρουμε (ως δαιμόνιοι που είμαστε) το φως και το σκοτάδι. Το φως μας καθιστά «ειδήμονες» και το σκοτάδι μας καθιστά «αλλότριους», «ξένους» προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Όταν αποξενώνεται ο άνθρωπος από το «δαίμονά» του τότε αυτός του γίνεται ένας «ξένος», ένας «φορτικός», μοχθηρός στην τελική και τότε είναι που από Εωσφόρος γίνεται Διάβολος. Αντί να φέρει το φως φέρει τη διαβολή.
Ας γνωρίσουμε 4 δαιμόνιους και τραγικούς ανθρώπους:
Τι είναι δαίμων; «Ήθος δαίμων ανθρώπω» μας λέει ο Ηράκλειτος. Ο Σωκράτης μιλούσε για το «δαιμόνιό» του, που τον προέτρεπε ή τον απέτρεπε από το να κάνει κάτι. Ίσως και τα «καινά δαιμόνια» που κατηγορήθηκε πως εισήγαγε να αναφερόταν σ’ αυτό ακριβώς το «δαιμόνιο» της φύσης του ίδιου.
Τι είναι λοιπόν, δαίμων; Ας δούμε τι ΔΕΝ είναι δαίμων. Ο Πλάτων θα με βοηθήσει λιγάκι εδώ που απαντά στην Ευριπίδεια ερώτηση: «Τι είναι θεός; Τι μη θεός και τι το αναμεσό τους;» Ο δαίμων λοιπόν, λέει ο Πλάτων, δεν είναι κάτι το ανθρώπινο, κάτι που να έχει ΜΟΝΟ ανθρώπινα στοιχεία. Επίσης, δεν είναι και κάτι το απόλυτα θεϊκό, δηλαδή να έχει ΜΟΝΟ θεϊκά στοιχεία. Ο δαίμων (δια στόματος Σωκράτη στο Συμπόσιο) δεν είναι θεός ούτε μη θεός (δηλ. θνητός). Ως ένας τέτοιος «δαίμων» ορίζεται ο Ερως και είναι «ενδιάμεσος» του αθάνατου όντος (του θεού) και του θνητού όντος (του ανθρώπου) και ως τέτοιος που είναι δίνει μορφή και περιεχόμενο στη διττή φύση του έρωτα, το παιδί του Πόρου και της Πενίας, του κορεσμού και της έλλειψης (της ένδειας).
Ο Ηράκλειτος με βοηθάει κάπως διαφορετικά. Ας δούμε τι ΔΕΝ είναι δαίμων. Είπαμε πως δεν είναι θεός αλλά και δεν είναι άνθρωπος. Τι είναι όμως «θεός» για τον Ηράκλειτο; «Θεός είναι θνητός αθάνατος» μας λέει. Τι είναι «άνθρωπος» για τον Ηράκλειτο; «Ανθρωπος είναι αθάνατος θνητός» μας λέει και πάλι. Άρα ο δαίμων ΔΕΝ είναι «θνητός αθάνατος» αλλά ούτε και «αθάνατος θνητός». Είναι μήπως και εδώ κάτι το «ενδιάμεσο», ένας «θνητοαθάνατος» που περιέχει και τα δύο; Η διττή φύση του ήθους (δηλ. του εαυτού) του ανθρώπου για τον Ηράκλειτο, ως οδηγητή δαίμονά του, βρίσκεται ανάμεσα στη γνώση από τη μια και στην άγνοια αυτού ακριβώς του εαυτού από την άλλη, που ουσιαστικά αποτελούν τον «δαίμονα» για τον Ηράκλειτο, τον «θνητό αθάνατο» και τον «αθάνατο θνητό» μαζί.
Ο Ερωτας για τον Πλάτωνα είναι «δαίμονας» και το Ήθος για τον Ηράκλειτο είναι ο «δαίμονάς» μας. (σημείωση: με το «ήθος» εννοώ το διαμορφωμένο χαρακτήρα του ανθρώπου, ουσιαστικά τον ίδιο του τον εαυτό). Ο Ηράκλειτος λέει: «εδιζησάμην εαυτόν» (=αναζήτησα τον εαυτό μου) και από ό,τι αντιλαμβάνομαι το «γνώθι σαυτόν» για τον Ηράκλειτο απαιτούσε συνεχή έρευνα και αναζήτηση, που όμως (όπως λέει και πάλι ο ίδιος) «εάν δεν αναζητήσεις το ανέλπιστο δε θα το βρεις».
Έχουμε λοιπόν, δύο δαίμονες, διττοί και «ενδιάμεσοι»: τον Πλατωνικό Δαίμονα, δηλ. της στέρησης και του κορεσμού και τον Ηρακλείτειο Δαίμονα, δηλ. της άγνοιας και της γνώσης. Αυτό που μας προσφέρει ο Πλατωνικός Δαίμων είναι η ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ μέσω της αναζήτησης του Έρωτα και αυτό που μας προσφέρει ο Ηρακλείτειος Δαίμων είναι η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΥΠΑΡΞΗΣ μέσω της αναζήτησης του Εαυτού μας. Αυτό όμως το αίσθημα πληρότητας και ύπαρξης είναι που μας αποκαλύπτει τη μια και μοναδική ΤΡΑΓΙΚΟΤΗΤΑ μας.
Και έτσι οι δύο δαίμονες είναι ΕΝΑΣ ΔΑΙΜΩΝ, ο ίδιος μας ο ΕΑΥΤΟΣ! Η αποδοχή αυτής της πραγματικότητας, η συμφιλίωση με το διττό πρόσωπο του εαυτού μας, μας απαλλάσσει και από τους δαίμονές μας, που στην τελική δεν υπάρχουν, αλλά και χωρίς αυτούς δε θα βγαίναμε στο δρόμο της αναζήτησης μόνο και μόνο για να βρούμε το ανέλπιστο στον ίδιο μας τον εαυτό.
Φέρουμε (ως δαιμόνιοι που είμαστε) το φως και το σκοτάδι. Το φως μας καθιστά «ειδήμονες» και το σκοτάδι μας καθιστά «αλλότριους», «ξένους» προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Όταν αποξενώνεται ο άνθρωπος από το «δαίμονά» του τότε αυτός του γίνεται ένας «ξένος», ένας «φορτικός», μοχθηρός στην τελική και τότε είναι που από Εωσφόρος γίνεται Διάβολος. Αντί να φέρει το φως φέρει τη διαβολή.
Ας γνωρίσουμε 4 δαιμόνιους και τραγικούς ανθρώπους:
Δαιμόνια και τραγική η Σοφόκλεια Αντιγόνη διότι είχε άγνοια του μέτρου που απαιτείται για την εφαρμογή του άγραφου νόμου που το ονομάζουμε καθήκον προς τον αδελφό και έτσι επήλθε κορεσμός με «εθελουσία έξοδο» από τη Ζωή αρνούμενη τον ενταφιασμό του Έρωτά της για την ίδια τη Ζωή.
Δαιμόνιος και τραγικός ο Σοφόκλειος Οιδίπους διότι είχε άγνοια της ερώτησης που δεν έχει απάντηση για να μην επέλθει κορεσμός με τη θανάτωση της Σφίγγας βαστάζοντας ο ίδιος δύο ματωμένες πόρπες.
Δαιμόνιος και τραγικός ο «Τρελός» Βαν Γκογκ διότι είχε άγνοια του Παράλογου της Ζωής που το χόρταινε με «ηλιοτρόπια», «στάχυα» και «έναστρες νύχτες» ζωγραφίζοντας τη Λογική του Θανάτου.
Δαιμόνιος και τραγικός ο «Ερωτικός» Καβάφης διότι είχε άγνοια του ασυμβίβαστου της ανθρώπινης τραγικότητας με την κοινωνική πραγματικότητα έτσι ώστε να μη χορταίνει μέσα από «τείχη», με «κεριά» και «κλειστά παράθυρα» γράφοντας για το Αχτύπητο Δίδυμο της Ζωής, τον Έρωτα και τον Θάνατο, κλεισμένος μέσα στο «μονήρες σπίτι» του.
Αυτή ακριβώς η «άγνοια», η «στέρηση», οδηγούσε τον
καθένα από αυτούς στην ανάγκη να ισορροπήσουν το «δαίμονά» τους και να
τον εκφράσουν μέσα από ό,τι επιλογές έκανε ο καθένας τους. Εκφράζοντας
την ανάγκη «χόρταιναν» τον δαίμονά τους.
Με αυτόν τον τρόπο η πληρότητα και η συνείδηση ύπαρξης μπορεί να ήρθε για τους δύο πρώτους (Αντιγόνη, Οιδίπους) όταν οι όποιες επιλογές, τους οδήγησαν στο φυσικό τους θάνατο και για τους δύο εναπομείναντες (Βαν Γκογκ και Καβάφη) με το θάνατο του «εγώ», της ατομικότητάς τους για λογαριασμό της τέχνης τους.
Ας δούμε όμως και τον πιο δαιμόνιο και τραγικό από όλους. Το Σωκράτη! Βάδιζε πλάι στο δαίμονά του, με πολύ προσοχή να μην τον «χορτάσει» να μην επέλθει κορεσμός και έτσι τον χάσει, χάσει τον ίδιο του τον εαυτό. Αυτός λοιπόν, ο «δαιμόνιος» είχε επίγνωση ακριβώς αυτής της άγνοιάς του, μίας συνειδητοποιημένης όμως άγνοιας που αρνήθηκε να την «χορτάσει» υπερασπιζόμενος τον εαυτό του (τον «δαίμονά» του) μέχρι θανάτου μπροστά στο δικαστήριο και ονοματίζοντας αυτόν τον «Δαίμονα» ως «εν οίδα ότι ουδέν οίδα».
Το μόνο που απομένει σε κάποιον που αξιώθηκε μία τέτοια κοινή πορεία με τον συνοδοιπόρο του δαίμονα είναι να πιει το κώνειο. Ίσως τελικά η πορεία δίπλα-δίπλα με το δαίμονα και η επίγνωση αυτής της πορείας να είναι και τα όρια της ελευθερίας του ανθρώπου. Και ο Σωκράτης πορεύτηκε προς τα όρια αυτής της ελευθερίας ήρεμος, νηφάλιος και μύστης (δηλαδή «γνώστης») και πράγματι ένας τέτοιος θάνατος κατοχυρώνεται στη δυαδικότητα του ενδιάμεσου «θνητός αθάνατος – αθάνατος θνητός». Ο Σωκράτης ενσαρκώνει τα τρία δελφικά γνωμικά βιώσας την οιδιπόδεια τραγικότητά του στη φυσική εφαρμογή της αρχής της απροσδιοριστίας.
Ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο όπως ο Εμπεδοκλής ρίχτηκε στον κρατήρα της Αίτνας. Ωθούμενοι από «πυρετό ύπαρξης» για το Παρμενίδειο ΕΙΝΑΙ που όμως για να το γνωρίσουμε χρειάζεται να περάσουμε «δια πυρός» του Ηρακλείτειου ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ. Ήπιε το κώνειο όχι για τους νόμους της πόλης αλλά για τους νόμους της ΥΠΑΡΞΗΣ.
Με δύο δαίμονες επέλεξα να «παίξω», που όμως τους αντιλαμβάνομαι ως ΕΝΑΝ, τον ίδιο μας τον ΕΑΥΤΟ. Έχω την εικόνα ενός κόσμου και των ποικίλων αντικειμένων του, με τη μοναδικότητα του καθενός από αυτά. Αλλά ξέρω πως, στο βάθος και στην ουσία τους, σε όλα αυτά τα διαφορετικά και μοναδικά αντικείμενα βρίσκεται ο ΙΔΙΟΣ και ο ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ, ο ΚΟΙΝΟΣ ΔΑΙΜΩΝ. «Οψις αδήλων τα φαινόμενα» λέει ο Αναξαγόρας. Και αυτά τα «άδηλα», δηλαδή αυτά που δεν φαίνονται, δεν μπορεί να έχουν κάτι κοινό; Ίσως τελικά το μόνο κοινό που έχουν είναι το «άδηλον» της ύπαρξης.
Με αυτόν τον τρόπο η πληρότητα και η συνείδηση ύπαρξης μπορεί να ήρθε για τους δύο πρώτους (Αντιγόνη, Οιδίπους) όταν οι όποιες επιλογές, τους οδήγησαν στο φυσικό τους θάνατο και για τους δύο εναπομείναντες (Βαν Γκογκ και Καβάφη) με το θάνατο του «εγώ», της ατομικότητάς τους για λογαριασμό της τέχνης τους.
Ας δούμε όμως και τον πιο δαιμόνιο και τραγικό από όλους. Το Σωκράτη! Βάδιζε πλάι στο δαίμονά του, με πολύ προσοχή να μην τον «χορτάσει» να μην επέλθει κορεσμός και έτσι τον χάσει, χάσει τον ίδιο του τον εαυτό. Αυτός λοιπόν, ο «δαιμόνιος» είχε επίγνωση ακριβώς αυτής της άγνοιάς του, μίας συνειδητοποιημένης όμως άγνοιας που αρνήθηκε να την «χορτάσει» υπερασπιζόμενος τον εαυτό του (τον «δαίμονά» του) μέχρι θανάτου μπροστά στο δικαστήριο και ονοματίζοντας αυτόν τον «Δαίμονα» ως «εν οίδα ότι ουδέν οίδα».
Το μόνο που απομένει σε κάποιον που αξιώθηκε μία τέτοια κοινή πορεία με τον συνοδοιπόρο του δαίμονα είναι να πιει το κώνειο. Ίσως τελικά η πορεία δίπλα-δίπλα με το δαίμονα και η επίγνωση αυτής της πορείας να είναι και τα όρια της ελευθερίας του ανθρώπου. Και ο Σωκράτης πορεύτηκε προς τα όρια αυτής της ελευθερίας ήρεμος, νηφάλιος και μύστης (δηλαδή «γνώστης») και πράγματι ένας τέτοιος θάνατος κατοχυρώνεται στη δυαδικότητα του ενδιάμεσου «θνητός αθάνατος – αθάνατος θνητός». Ο Σωκράτης ενσαρκώνει τα τρία δελφικά γνωμικά βιώσας την οιδιπόδεια τραγικότητά του στη φυσική εφαρμογή της αρχής της απροσδιοριστίας.
Ο Σωκράτης ήπιε το κώνειο όπως ο Εμπεδοκλής ρίχτηκε στον κρατήρα της Αίτνας. Ωθούμενοι από «πυρετό ύπαρξης» για το Παρμενίδειο ΕΙΝΑΙ που όμως για να το γνωρίσουμε χρειάζεται να περάσουμε «δια πυρός» του Ηρακλείτειου ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ. Ήπιε το κώνειο όχι για τους νόμους της πόλης αλλά για τους νόμους της ΥΠΑΡΞΗΣ.
Με δύο δαίμονες επέλεξα να «παίξω», που όμως τους αντιλαμβάνομαι ως ΕΝΑΝ, τον ίδιο μας τον ΕΑΥΤΟ. Έχω την εικόνα ενός κόσμου και των ποικίλων αντικειμένων του, με τη μοναδικότητα του καθενός από αυτά. Αλλά ξέρω πως, στο βάθος και στην ουσία τους, σε όλα αυτά τα διαφορετικά και μοναδικά αντικείμενα βρίσκεται ο ΙΔΙΟΣ και ο ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ, ο ΚΟΙΝΟΣ ΔΑΙΜΩΝ. «Οψις αδήλων τα φαινόμενα» λέει ο Αναξαγόρας. Και αυτά τα «άδηλα», δηλαδή αυτά που δεν φαίνονται, δεν μπορεί να έχουν κάτι κοινό; Ίσως τελικά το μόνο κοινό που έχουν είναι το «άδηλον» της ύπαρξης.
pergolina
